Spierpees: Tennisarm

Onderstaande uitwerking is een aanvulling op de fysiotherapeutische behandeling: de fysiotherapeut (online of in de praktijk) geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen voor u van belang zijn. 

SAM 5461 1

  • Zie boven afbeelding rechter elleboog (links buitenzijde elleboog en rechts binnenzijde elleboog):  In rood strekspieren pols en thv kruisjes locatie klachten tgv een tenniselleboog

In het kort 

  • Andere benaming: Klacht pees polsstrekkers thv elleboog of tenniselleboog
  • Irritatie (geen ontsteking!) zit bij aanhechting van de strekspieren onderarm thv buitenzijde elleboog. Zie boven tekening 
  • De strekspieren van de onderam lopen van de buitenkant van de elleboog naar de handrugzijde van de pols. Functie: Bewegen handrug richting onderarm (= strekken pols) en ondersteunen bij buigen elleboog
  • Oorzaak klachten is meestal overbelasting, maar het ontstaan van klachten is niet altijd duidelijk
  • U kan klachten hebben bij activiteiten als knijpen (b.v hand geven) en tillen met handrug omhoog (b.v steelpan tillen) en draaien (b.v uitwringen doekje)
  • Herstel van een peesklacht kan lang duren (paar maanden tot meer dan 1 jaar) omdat het slecht doorbloed weefsel is.
  • Er is geen behandeling die bewezen effectief is
  • Binnen mogelijkheden arm gebruiken is positief voor het herstel: iets pijn betekent geen schade!
  • De fysiotherapeut geeft uitleg, adviezen en oefeningen om de voorwaarden van herstel optimaal te maken
  • Zie video op de website 'thuisarts.nl' met informatie van de huisarts
  • Informatie van de fysiotherapeut
    • Zie video met informatie en oefeningen van de fysiotherapeut (samenvatting van onderstaande)
    • Zie ook 'voorkomen overbelasting' op deze site en kijk bij 'werk bureau' en bij 'werk fysiek'
  • Zo nodig ook samen kijken welke hulpverlener zinvol is als klachten blijven of erger worden
    • Andere benaming: tenniselleboog of klacht pees polsstrekkers thv elleboog of tenniselleboogklacht of epicondilitis lateralis
    • Anatomie
      • De strekspieren van de pols lopen van de buitenkant van de elleboog naar de handrugzijde van de pols. Functie: bewegen handrug richting onderarm en ondersteunen bij buigen elleboog
      • Zie video's website 'know it anatomie': 'Strekkers pols'
      • Zie google afbeeldingen: tenniselleboogNeem met de fysiotherapeut door welke afbeeldingen voor u relevant zijn.
    • Bij een 'tenniselleboog' is sprake van irritatie (geen ontsteking!) bij de aanhechting van de strekspieren aan de buitenkant van de elleboog
    • Herstel van een peesklacht kan lang duren omdat het slecht doorbloed weefsel is.
    • Bij peesklachten is het erg belangrijk om te achterhalen wat de oorzaak is (zie verder).
    • Uit onderzoek is gebleken dat een peesklacht van de polsstrekkers thv elleboog, ongeacht welke behandeling, meestal vanzelf over gaat. De duur van de klachten kan variëren van een paar maanden (na 6 maanden 8 van de 10 geen klachten meer) tot meer dan 1 jaar (na 1 jaar 9 van de 10 geen klachten meer).
    • Voor uitgebreide en algemene informatie tav een peesklacht, zie het onderwerp 'spierpeesklacht' op deze site

    Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is

    • Overbelasting door activiteiten, werk of sport: veel dezelfde arm- en polsbewegingen, zonder warming up starten, zware belasting die u niet gewend bent te doen (bijvoorbeeld stoepje leggen, weer tennissen na jaren gestopt te zijn), geen goed materiaal (bijvoorbeeld slecht gereedschap, te zware bespanning tennisracket)
    • Onderbelasting en immobilisatie (periode gips)
    • Kwaliteitsvermindering van de pees (bijvoorbeeld door ouder worden of lange periode van overbelasting)
    • Klachten zonder een duidelijke oorzaak (soms rechtshandig en links een tenniselleboog)

    Neem de oorzaak van uw klachten met de fysiotherapeut door

    • Verschijnselen die kunnen optreden zijn pijn rond de elleboogknobbel aan de buitenzijde van de elleboog en/of pijn aan de strekzijde van de onderarm
      • Bij aanspannen strekspier onderarm (bijvoorbeeld iets oppakken met de handpalm naar beneden)  
      • Bij het buigen en strekken van de elleboog
      • Bij strekken middelvinger
      • Bij draaien van de onderarm naar buiten (bijvoorbeeld schroevendraaien, doekje uitwringen)
      • Bij het maken van een vuist met gestrekte elleboog
      • Bij druk op knobbel buitenzijde elleboog

    Neem de verschijnselen die bij u aanwezig zijn met de fysiotherapeut door

    • Keuzehulp. Welke behandelaar of behandeling is voor u passend, zie tenniselleboogkeuze wijzer
    • Fysiotherapeut
      • De eigen fysiotherapeut geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen zinvol zijn, zie verder. Meestal zijn 2 - 4 behandelingen voldoende. Fysiotherapie is van belang om de voorwaarden voor herstel zo optimaal mogelijk  te maken. 
        • Eerste behandeling: Diagnose stellen, uitleg over klacht,  informatie over behandelplan en een aantal oefeningen doornemen.
        • Tweede behandeling: Oefeningen en adviezen doornemen die ook zelf thuis gedaan kunnen worden (e.v.t een opname hiervan maken die thuis bekeken kan worden)
        • Behandeling 3: Oefeningen doornemen en kijken of ze goed uitgevoerd worden
        • Behandeling 4 enige tijd na behandeling 3: evalueren stand van zaken.
        • Zo nodig nog 2 (of meer) behandelingen plannen. Eea is afhankelijk van uitgebreidheid blessure, het herstel, het oppakken van adviezen oefeningen en van de eventueel aanwezige   'bewegingsangst'

        • Voor opties excentrische training, werkplekadvies, 'shockwave' en 'dry needling': meningen zijn verdeeld of het zinvol is, er is geen wetenschappelijke onderbouwing voor. Zie ook aanvullende informatie 1.3 en 2.14.2 en 2.17 en 2.18
    • Huisarts
      • Zie website 'Thuisarts': tennisarm
      • Medicatie: pijndemper (paracetamol heeft de voorkeur)
      • Injectie: bij een specifieke wens van de patiënt kan men na goede voorlichting een injectie overwegen. Een corticosteroïdinjectie kan op korte termijn een sterke pijnvermindering geven maar op langere termijn is het herstel meestal gelijk. Zie verder bij aanvullende informatie: 2.1.3.1 en 2.1.3.3 en 2.7
      • Doorverwijzen: fysiotherapeut / orthopeed als klachten aanhouden, verergeren of regelmatig terugkomen
    • Specialist, orthopeed
      • Injectie: zie boven bij huisarts
      • Operatie, als andere interventies geen resultaat opleveren na 12 maanden en de pijn sterk aanwezig blijft. Een operatie kan uw klachten verminderen, maar dat is niet in alle gevallen zo (aangegeven succespercentage van deze operatie ligt tussen de 60 en de 70% vlg de othopedie (!)). Mogelijkheden bespreken met de othopeed. 
      • Zie website's

    Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners een aanvulling kunnen zijn op de behandeling

    • Algemeen
      • Het hebben van een goede lichamelijke en geestelijke conditie is van belang bij het herstel van elke klacht, dus ook bij het herstel  van een tennisarm
      • Arm / elleboog blijven bewegen binnen mogelijkheden is erg belangrijk. Als je totale rust neemt verslappen de spieren, wat het herstel vertraagt!! Dus: belasting aanpassen aan mogelijkheden
      • Lichaamshoudingen die veel klachten veroorzaken proberen te vermijden. Belastende situaties doornemen met de fysiotherapeut en kijken hoe het anders kan: bijvoorbeeld dingen onderhands pakken ipv bovenhands.
    • Ontspannen / pijn verminderen door
    • Adviezen tav activiteiten / sporten / werken
      • Rustig blijven belasten en zo mogelijk opbouwen binnen mogelijkheden van dagelijkse activiteiten (afwassen, stofzuigen, deur openen, koffer tillen....) is belangrijkste oefening (= functioneel trainen). Zie 'voorkomen overbelasting' en kijk bij 'werk in huis' of 'werk fysiek'
      • Niet met medicatie of pijndempers sporten of belastend werk doen
      • Als de eigen sport of werk niet meer uitgeoefend kan worden, zoek dan naar alternatieven.
      • Onderzoeken sportmateriaal, sportomstandigheden, trainingsbelasting (frequentie, duur en intensiteit aanpassen, stoppen is vaak niet nodig) en techniek.
      • Een goede warming-up en cooling-down (rustig starten met de sport die u gaat doen en rustig eindigen). Doe eventueel rekoefeningen

    Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn

    SAM 3953

    • Punten die van belang zijn bij deze klacht 
      • Kijk zo nodig bij nekklachten als daar sprake van is.
      • Losmaakoefeningen
        • Bij pijn en stijfheid voor  nek, schouder, elleboog, pols en hand
        • Slanker maken geirriteerd peesweefsel
      • Rekoefeningen
        • Rekken polsstrekkers. Duur rekken (tussen 5-15 sec.) bespreken met fysiotherapeut.
        • Rekken peesplaat arm thv strekkers pols: regio radialiszenuw die betrokken kan zijn bij tenniselleboogklachten
      • Krachttraining:
        • Sterker maken geirriteerd peesweefsel
        • Excentrische oefeningen voor polsstrekkers zijn van belang bij spier en peesaandoeningen. Zie aanvullende informatie 2.1.3.2 en 2.8 en 2.10.2. Zie website 'voetbalsucces.nl: Excentrisch trainen.
        • Concentrische oefeningen
        • Mogelijke hulpmiddelen
      • Functioneel trainen: Rustig opbouwen van dagelijkse activiteiten (afwassen, stofzuigen, deur openen, koffer tillen....) is belangrijkste oefening 
      • Sport- en werkspecifiekeoefeningen
      • De fysiotherapeut kan (als zowel de fysiotherapeut en de patiënt er achter staan!) een opname maken van de oefeningen die voor u van belang zijn (met telefoon van fysiotherapeut en mailen of met telefoon/ ipad van patiënt), zodat u thuis dit terug kan zien)
    • Voor extra oefeningen bij deze klacht zie 'oefeningen per lichaamsdeel' en kijk bij elleboog/ tenniearm
      • Voor mogelijk trainingsschema
        • zie het onderwerp  'bewegen, sporten en trainen' op deze site en kijk bij 'trainen specifieke klachten, peesklachten.
        • Oefenprogramma maken van 3 series van 15 herhalingen, en dit 2 maal per dag doen. Als het goed gaat oefening verzwaren met zwaarde band of gewicht.

      SAM 3932

      De fysiotherapeut geeft aan welke adviezen en oefeningen voor u zinvol zijn

      Websites
      1. Infonu.nl: tenniselleboog
      2. Medicinfo: tenniselleboog
      3. Wikipedia: Tenniselleboog
      4. Alles over sporten: Tennisarm
      5. Zie website 'Thuisarts': tennisarm
      6. Zie ook op deze website: Spierpeesklacht / KANS /  nekklachten / hulpmiddelen, kijk bij gewrichtsondersteuning / trainen, kijk bij mogelijk oefenprogramma bij peesklachten / oefeningen divers, kijk bij massage, elleboog %2B onderarm 
      1. Onderbouwing
        1. Artsen
          1. NtvG: 1 t/m 10 van 17 zoekresultaten voor 'epicondylitis lateralis'
          2. NHG, huisarts en wetenschap: Implementatie bij de eerste herziening van de NHG-Standaard Epicondylitis (2009)    
          3. Huisarts en wetenschap:
            1. Zijn corticosteroïdinjecties bij tenniselleboog zinvol? (2013). Geconcludeerd mag worden dat een corticosteroïdinjectie op korte termijn een sterke pijnvermindering geeft en dat de patiënten na corticosteroïdinjecties op langere termijn statistisch significant minder goed opknappen. De verschillen zijn echter zo klein dat het de vraag is of de verschillen klinisch relevant zijn.
            2.  Excentrische oefeningen bij peesklachten (2006) 
              1. Uit onderzoek komen positieve resultaten t.a.v excentrische oefeningen bij achillespeesklachten, patellapeesklachten en extensor carpi radialis brevis (tenniselleboog) peesklachten. Voor andere peesklachten is het advies om excentrische oefeningen te doen, ondanks het feit dat daar geen onderzoeksresultaten voor zijn.
            3.  Pijnlijke elleboog (2012). Conclusie: De korte termijnresultaten van een corticosteroïdinjectie bij epicondylitis medialis zijn goed. Het natuurlijk beloop is echter ook gunstig. Het patroon van verslechtering op de langere termijn, zoals bekend bij injectietherapie voor epicondylitis lateralis, werd in deze twee onderzoeken bij epicondylitis medialis niet gezien
        2. Beroepsziekten: epicondylus lateralis 
        3. eOrthopod: tennis elbow
        4. On the treatment of tenniselbow (Proefschrift UvA, 2002, Dr. PAA Struijs , Orthopedisch chirurg, Academisch Medisch Centrum Amsterdam) / artikel Volkskrant hierover:Tennisarm moet uitzieken  
          • Uit het onderzoek van Struijs blijkt dat er op langere termijn - gemeten na een half jaar en een jaar geen verschil blijkt te zijn tussen een behandeling bij een fysiotherapeut en het dragen van een brace. Bovendien, op die lange termijn is er zelfs geen onderscheid met 'niets doen.'
        5. Zie boek 'onderzoek en behandeling van peesaandoeningen, Koos van Nugteren en Dos Winkel' , 2006, blz 55 en 56)
          • Veel verschillende behandelmethodieken zijn toegepast bij een tenniselleboogklachten. Geen of tegenvallende resultaten worden beschreven van: NSAID's / corticosteroidinjecties / braces of spalken / operaties / lasertherapie / Ultrageluidtherapie / mobilisering nek en elleboog door manuele therapeut / dwarse fricties. Uit onderzoek komen positieve resultaten t.a.v excentrische oefeningen bij extensor carpi radialis brevis (tenniselleboog) peesklachten.
        6. Minerva, Tijdschrift voor Evidence Based Medicine:
          1. Laterale epicondylitis: is er na één jaar nog effect merkbaar van één corticosteroïdinfiltratie en/of kinesitherapie? (2013; Volume 12; Nummer 8; Pagina 101 - 102). Wat is het effect van één corticosteroïdinfiltratie, kinesitherapie of een combinatie van beide versus placebo voor de behandeling van unilaterale laterale epicondylitis? Uit deze studie van goede methodologische kwaliteit kunnen we besluiten dat er geen bewijs bestaat voor gunstige langetermijnresultaten van corticosteroïdinfiltraties en/of kinesitherapie bij de behandeling van laterale epicondylitis
          2. Is kinesitherapie beter dan infiltratie bij epicondylitis (2007). Wat is het effect van kinesitherapie versus afwachtende houding en corticosteroïdinfiltraties bij radiale epicondylitis? Deze studie toont aan dat bij een radiale epicondylitis (tenniselleboog) kinesitherapie na zes weken meer globale verbetering geeft dan een afwachtende houding en op lange termijn (52 weken) beter is dan een infiltratie met corticosteroïden. Op lange termijn echter (52 weken) is kinesitherapie niet beter dan een afwachtende houding en geeft een afwachtende houding een beter resultaat dan infiltraties met corticosteroïden. Het hoge aantal recidieven bij infiltraties is een reden om hiermee voorzichtig te zijn. Bij veel pijn en/of belangrijke functionele beperkingen kan voor een effect op korte termijn kinesitherapie overwogen worden.
        7. Is excentric exercise an effective treatment for lateral epicondylitis? A systematic review. Cullinane FL1, Boocock MG, Trevelyan FC. (2014)  
          • Conclusion: The majority of consistent findings support the inclusion of eccentric exercise as part of a multimodal therapy programme for improved outcomes in patients with lateral epicondylitis.
        8. Onderzoek en behandeling van sportblessures van arm en hand H3, Koos van Nugteren, Dos Winkel. 
        9. Onderzoek en behandeling van elleboog en onderarm H2 Rechtszijdige laterale elleboogpijn en linkszijdige mediale elleboogpijn bij een 45-jarige caissière, K. van Nugteren, D. Winkel
          1. Door mechanische prikkels verhoging van aanmaak en afbraak collagene vezels, waardoor gezond peesweefsel ontstaat en de belastbaarheid groter wordt
          2. Excentrisch spierversterken heeft voorkeur boven concentrisch’, omdat bij excentrisch spierversterken meer kracht kan worden gegenereerd met minder inspanning.
          3. Enige pijn tijdens het oefenen mag
          4. De spierversterkende oefeningen kunnen worden afgewisseld met rekoefeningen
        10. Nederlands Tijdschrift voor Geneskunde: Gunstig effect van corticosteroïdinjecties bij tenniselleboog beperkt tot korte termijn (2007). Bisset L, Beller E, Jull G, Brooks P, Darnell R, Vicenzino B. Mobilisation with movement and exercises, corticosteroid injection, or wait and see for tennis elbow: randomised trial. BMJ. 2006;333:927-8.
        11. Manuele therapie en tenniselleboog
          1. Artikel: wetenschappelijke onderbouwing (2015)Conclusie: Voor het korte termijn effect kan manuele therapie uitkomst bieden 
          2. Do joint mobilizations assist in the recovery of lateral elbow tendinopathy? A systematic review and meta-analysis (2018)
        12. Google scholar: tenniselleboog
        13. Diagnose stellen  en volgen behandeling
          1. Physiotutors (video's): 
            1. Epicondylitis of the Elbow
            2. Elleboogonderzoek
          2. Fysiostart: Elleboog, kijk bij tenniselleboog
          3. KNGF: Klinimetrie bij KANS //  optioneel
            1. Patiënt Specifieke Klachten (PSK)

            2. Disability of the Arm, Shoulder and Hand Questionnaire (DASH): Voor patiënten met schouder-, arm- en/of handproblematiek

          4. Revised Upper Extremity Work Demands scale (UEWD-R):  Werkbelasting van de bovenste extremiteiten te meten.
          5. Meetinstrumenten in de zorg: Elbow Function Assesment
        14. Richtlijnen
          1. Richtlijn KANS van het KNGF 
            1. Er zijn aanwijzingen dat fysiotherapie niet effectief is bij epicondylitis lateralis. Gevonden artikelen: Struijs et al., 200434; Van de Streek et al., 200435; Martinez-Silvestrini et al., 200536; Faes et al., 200637; D’Vaz et al., 200638 en Biset et al, 200639.

          2. Achtergronddocument bij de Richtlijn 'Handelen van de bedrijfsarts bij werknemers met klachten aan arm, nek of schouder (KANS) (gedeeltelijk herziene versie, 2014): zie H 8, blz 62
            1. Van fysiotherapeutische applicaties is op dit moment onvoldoende effectiviteit aangetoond

            2. Er is onvoldoende bewijs om excentrisch trainen aan te bevelen als therapie

            3. Er zijn nog te weinig goed opgezette studies gedaan naar specifieke interventies op de werkplek om betrouwbare uitspraken te doen over de effectiviteit daarvan (NHS Plus 2009). De werkgroep beveelt desondanks aan om de werkplek te observeren in relatie tot de houding en beweging van werknemers behandeling bij epicondyli

          3. Multidisciplinaire richtlijn aspecifieke Klachten Arm, Nek en/of Schouders // tenniselleboog, blz 38
        15. Shock wave: pubmed, best matches for tennis elbow shock wave
        16. Dry needling
          1. Dry needling: a literature review with implications for clinical practice guidelines

          2. Pubmed: result tennis elbow & dry needling
      2. Bij twijfel diagnose denken aan:
        1. Nekklachten

      Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is