Onderstaande uitwerking is een aanvulling op de fysiotherapeutische behandeling: de fysiotherapeut (online of in de praktijk) geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen voor u van belang zijn.
Zie boven afbeelding: oedeem in linker been
In het kort
Naast het bloedvatenstelsel heeft het lichaam een tweede vaatstelsel: het lymfestelsel.
Oedeem ontstaat door een verstoord evenwicht in aan- en afvoer van vocht in het lymfestelsel.
Oorzaak kan zijn slecht werkende aderen.
In het begin zijn alleen uw enkels dik, vooral 's avonds.
Later kunnen uw benen de hele dag dik blijven, vooral de enkels en onderbenen.
Er blijft een 'putje' in uw been staan als u op de huid drukt.
Zwachtelen en meer bewegen zijn de belangrijkste maatregelen.
Als de zwelling is verdwenen, kunt u elastische kousen gaan dragen.
Er zijn geen medicijnen die de werking van de aderen verbeteren.
De fysiotherapeut geeft door uitleg, adviezen en oefeningen ondersteuning aan het herstel
Andere benaming: lymfe oedeem of lipoedeeem
Anatomie
Naast het bloedvatenstelsel heeft het lichaam een tweede vaatstelsel: het lymfestelsel.
Zoals er bloed door de bloedvaten stroomt, stroomt er lymfe door het lymfestelsel.
Lymfe, ook wel weefselvocht genoemd, bevat ongeveer dezelfde bestanddelen als bloedplasma maar heeft een hogere concentratie eiwitten.
Terwijl de bloedvaten bloed aanvoeren naar, en afvoeren van de organen, is het lymfestelsel alleen een afvoerend systeem. Het begint als het ware “blind” in de weefsels.
De grote lymfevaten bevatten kleine spiertjes die kunnen samentrekken
Zie google afbeeldingen: lymfoedeem / veneusoedeem / lipoedeem. Neem met de fysiotherapeut door welke afbeeldingen voor u relevant zijn.
Oedeem is een ophoping van vocht in het weefsel tussen de cellen van het lichaam.
Oedeem ontstaat door een verstoord evenwicht in aan- en afvoer van vocht.
Bij oedeem kan er sprake zijn van pitting oedeem (er blijft een deukje achter in de huid wanneer er een paar tellen met de duim in de huid gedrukt wordt) en non-pitting oedeem (geen deukje bij druk)
Door bewegen is er sprake van een stimulering van aanmaak van nieuwe lymfvaatjes .
Er zijn drie vormen van oedeem: lymfoedeem, veneus oedeem en lipoedeem (zie ook 'hoe kan lymfoedeem ontstaan)
Lymfoedeem: 175.000 vrouwen in Nederland / zowel bij mannen als vrouwen / uit zich op latere leeftijd / a-symmetrisch / zwelling voetrug / bleek bij staan / voelt week tot hard aan / tussen pitting en non pitting oedeem / niet drukpijnlijk / veranderingen huid / wondroos / geen blauwe plekken / dieet heeft effect
Stadia van lymfoedeem volgens de ‘International Society of Lymphology’ (International Society of Lymphology).
Stadium 0: geen zwelling zichtbaar ondanks verminderd lymfetransport: dit stadium kan maanden of jaren bestaan voordat lymfoedeem manifest wordt
Stadium 1: vermindering oedeem bij hoog leggen / oedeem kan pitting zijn
Stadium 2: hoog leggen vermindert nauwelijks de zwelling en het oedeem is duidelijk pitting
Laat stadium 2: Oedeem is duidelijk pitting
Stadium 3: huidverandering / pitting is niet meer aanwezig.
Veneusoedeem: blauw bij staan / voelt week tot hard aan / pitting oedeem / licht drukpijnlijk / tenen oedeemvrij / verbetering bij hoogleggen / veranderingen huid
Lipoedeem: 810.000 vrouwen in Nederland / alleen bij vrouwen / verkeerde verdeling van vet in het onderlichaam / begint in pubertijd / symmetrisch / bleek bij staan / voelt week aan / non pitting oedeem / (druk)pijnlijk / tenen en voetrug oedeemvrij / geen verbetering bij hoogleggen / geen verandering huid / geen wondroos / blauwe plekken / dieet heeft geen effect
Typen lipoedeem
Type 1: vooral billen / heupen
Type 2: heupen tot knieën
Type 3: heupen tot malleoli (enkels)
Type 4: armen
Type 5: lipolymfoedeem
Stadia lipoedeem
Stadium 1: zachte huid met een dikke subcutane laag en gelijkmatig verdeelde kleine vetbobbeltjes
Stadium 2: grotere vetbobbeltjes in een ongelijkmatig, cellulitusachtige huid
Stadium 3: in toenemende mate verharde subcutis met overlappende vetplooien
Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is
Zie ook boven bij 'wat is oedeem: 3 vormen van oedeem'
Lymfoedeem: Bij lymfoedeem is er sprake van een verminderde afvoer. Er kunnen 2 oorzaken hiervoor zijn:
De afvoer is verminderd doordat er in aanleg minder lymfvaten zijn (premair lymfoedeem)
De lymfevaten / lymfeknopen zijn beschadigd door operatie of bestraling (secondair lymfoedeem)
Veneusoedeem: Door een te hoge druk in het veneuze gedeelte van de bloedsomloop (hoge bloeddruk) wordt vocht uit de venen geperst, wat het lymfesysteem niet kan verwerken
Lipoedeem: Genetische stoornis: Door ophoping van vet is de afvoer van het oedeem door het lymfestelsel niet optimaal.
Neem de oorzaak van uw klachten met de fysiotherapeut door
Zie boven bij '3 vormen van oedeem'
Door oedeem
Minder bewegen en daardoor slechtere conditie en afname spierkracht
Orthopediche problemen (X benen, platvoeten) en daardoor ander looppatroon / eerder artrose in knieen
Lipoedeem
Opvulling holte bij achillespees
Rond enkel rand: voet blijft 'slank' terwijl onderbeen aangedaan is (= cuff sign)
Onzekerheid, laag zelfvertrouwen: door late diagnosestelling, adviezen tav afvallen (wat geen effect heeft op lipoedeem!!)
Door psychische onzekerheid meer kans op ontwikkelen overgewicht
Oppakbaarheid huid rond tweede teen is goed (negatief Stemmer sign) (is negatief bij lymfeoedeem)
Cellulitis: sinasappelhuid bovenbeen
2 kledingmaten: bovenlichaam en onderlichaam
Orthopedische klachten (x benen, platvoeten....)
Naast lipoedeem ontwikkelen lymfoedeem
Neem de verschijnselen die bij u aanwezig zijn met de fysiotherapeut door
Fysiotherapeut / oedeemfysiotherapeut
Goede uitleg over diagnose (inzicht in klacht en mogelijkheden %2B ommogelijkheden tav behandelingen)
Voorwaarden scheppen dat patient zelf met klachten kan omgaan
Manuele Lynfdrainage (MLD) en drainage met apparaat (IPC): meestal in begin oedeemklachten / op indicatie (specialist) / in combinatie met beweegprogramma / als beweegprogramma niet mogelijk is
Operatie: liposuctie, bijvoorbeeld weghalen overlappende vetplooien bij lipoedeem
Podotherapeut : begeleiden bij voetproblemen zoals platvoeten of spreidvoeten (evt orthese)
Mentale begeleider (psycholoog, maatschappelijkwerk) als sprake is van laag zelfbeeld, sexuele problemen.....
Bandagist
Multidisciplinaire aanpak (met vaak de fysiotherapeut in leidende rol) is vaak van belang
Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners een aanvulling kunnen zijn op de behandeling
Algemeen
Gezondheidsnet: Blijf actief, zie'fit door het doen van dagelijkse dingen'. Hou bij hoeveel u beweegt per week (met fitmeter) en bespreek dit eventueel met de fysiotherapeut, zie 'bol.com' bij 'fitmeter'.
Voorkom beschadigingen van de huid (voorkom zonverbranding, wees voorzichtig met huisdieren, voorkom insectenbeten, gebruik een schoenlepel)
Voorkom lang zitten of staan: beweeg af en toe (zie losbewegen armen en benen bij oefeningen en sporten)
Beweegprogramma samenstellen samen met de fysiotherapeut
Niet te intensief sporten en voorkom overmatige inspanning: stijging bloeddruk en daardoor meer kans op oedeem
Let op temperatuur: draag bij koud weer en bij afwassen van de vaat handschoenen, niet te warm douchen of baden, niet in de volle zon zitten
Voorkom overgewicht, want overgewicht kan oedeem in de hand werken
Bandageren met rekzwachtel of een elastische kous kan zinvol zijn bij oedeem. Zie website Radboudumc: elastische kous of steunkous'. Let op afknelling: Draag geen kleding die te nauw is of die afsnoert (zoals kniekousjes bij oedeem in de benen)
Lymfapress (IPC) is een effectieve behandeling bij een beginnend-lymfoedeem behandeling, vooral bij mensen die onvoldoende bewegen. Het IPC-apparaat moet wel altijd in combinatie met andere technieken worden toegepast. IPC en bewegen samen vormen een goede ontstuwende techniek (‘natuurlijke stimulatie lymfdrainage’). In de tweede behandelfase (onderhoudsfase) is IPC alleen geschikt wanneer de patiënt zich niet goed genoeg kan bewegen. Voor patiënten die zich wel goed kunnen bewegen zijn, heeft een combinatie van oefentherapie en compressietherapie door bandages de voorkeur. Zie aanvullende informatie 1.6
Patiënten met risico op lymfoedeem en patiënten met lymfoedeem doen er goed aan een gesuperviseerd oefenprogramma (minimaal 2 keer per week gedurende 3 maanden) met ten minste krachttraining en rekoefeningen te volgen in de periode na de operatie. Vooral mensen met overgewicht wordt aangeraden minimaal 1 uur per dag matig intensief te bewegen. Alle vormen van oefentherapie kunnen in principe worden uitgevoerd met de verschillende vormen van compressietherapie. Voor zowel de beginfase als de onderhoudsfase is deskundigheid van de supervisor op beide gebieden noodzakelijk. Zie aanvullende informatie 1.6
Er is geen bewijs dat de toevoeging van manuele lymfedrainage (MLD) aan de behandeling van lymfoedeem verbetering geeft van de verschijnselen van lymfoedeem zoals pijn, spanning, een zwaar gevoel of kwaliteit van leven. Wanneer MLD in de beginfase van de behandeling wordt toegevoegd aan compressietherapie, kan MLD hooguit een bijdrage leveren aan de vermindering van zwelling aan het aangedane lichaamsdeel. Het toepassen van MLD bij patiënten met risico op lymfoedeem om lymfoedeem te voorkomen is niet zinvol en daarom ongewenst. Zie aanvullende informatie 1.6
Vetweefsel benen bij lipoedeem is niet beinvloedbaar
Therapeutische fase: naar fysiotherapeut / dieetist
Operatie (liposuctie) eventueel als oefeningen geen effect meer hebben en als duidelijk is dat adviezen en oefeningen na de operatie weer opgepakt worden (anders opnieuw ontstaan oedeen)
Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn
Punten die van belang zijn bij deze klacht. Zie aanvullende informatie 1.6
Oefeningen zorgen voor een goede afvoer, verbeteren de kwaliteit van de bloedvaten en zetten de spierpomp aan. Het gaat om het herstellen en behouden van de balans tussen vocht aanbod en afvoer.
U kunt de oefeningen het beste elke dag doen en 5-8 maal per dag.
In de oefeningen wordt de tijd aangegeven in seconden. Het wordt op deze manier geschreven: ( 1'2'3'). Dit is een langzaam seconderitme! Tel 21, 22, 23
Volg altijd protocol specialist en fysiotherapeut
Stel samen met de fysiothearpeut een beweegprogramma (vlg gradet activity, zie aanvullende informatie 2.12) samen: spierversterking en conditieverbetering
Door oefeningen en bewegen/activiteiten:
Door te bewegen spannen en ontspannen de spieren zich (= pompfunctie). De spieren ondersteunen de lymfafvoer tegen de zwaartekracht in en in de stroomrichting van het lymfsysteem: bijvoorbeeld kuitspieren voor onderbenen: verminderen lymfoedeem en daardoor minder pijn
Verbeteren spieruithoudingsvermogen / conditie (vaak verminderd door minder bewegen)
Minder snel vermoeid
Voor mogelijk oefenprogramma bij deze klacht zie onder. Meeste video's van onderstaande oefeningen van website 'rehab my patient'
Zie video 'oefeningen bij lymfoedeem arm'. U kunt de oefeningen het beste elke dag doen en 5-8x per dag. Hou de aangegeven volgorde zoals op de video gedaan wordt aan. Deze volgorde van oefeningen is essentieel bij het stimuleren van het lymfsysteem!!
De fysiotherapeut kan (als zowel de fysiotherapeut en de patiënt er achter staan!) een opname maken van de oefeningen die voor u van belang zijn (met telefoon van fysiotherapeut en mailen of met telefoon/ ipad van patiënt), zodat u thuis dit terug kan zien)
Als het mogelijk is functioneel oefenen ( = traplopen, opstaan en gaan zitten, wandelen, hometrainer, tuinieren, stofzuigen) omdat dit aansluit bij het normale gebruik spieren en gewrichten
De fysiotherapeut geeft aan welke adviezen en oefening voor u zinvol zijn
